Kącik artystów i hobbystów

Powstanie Styczniowe w numizmatyce i filatelistyce

Powstanie Styczniowe - największe polskie powstanie narodowe, wywołane przeciwko Rosji, wybuchło 22 stycznia 1863 r. w Królestwie Polskim, a wkrótce objęło też Litwę, Białoruś i część Ukrainy. Trwało ono do jesieni 1864 r. Był to protest narodu wobec narastającego terroru ze strony caratu. Powstanie miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Pomimo klęski Polaków, ten zryw narodowy pozostawił trwały ślad m.in. w literaturze, sztuce, ale nie tylko. W późniejszych latach do symboliki Powstania Styczniowego nawiązywali polscy projektanci walorów numizmatycznych i filatelistycznych.
W okresie międzywojennym Poczta Polska nie wyemitowała żadnego wydania bezpośrednio nawiązującego swoją treścią do Powstania Styczniowego. Jedynie w 1928 roku w związku ze sprowadzeniem do mauzoleum w Tarnowie zwłok gen. Józefa Bema, dowódcy artylerii Wojska polskiego w Powstaniu Styczniowym, ukazał się znaczek pocztowy z jego wizerunkiem. Przedstawia on replikę portretu gen. Bema w mundurze pułkownika artylerii ze szlifami generalskimi.

     Po wojnie w 1946 r. w 83 rocznicę Powstania Styczniowego ukazał się znaczek Pocztowy z wizerunkiem powstańca z Powstania Styczniowego. Jest to fragment rysunku Artura Grottgera „Bój” z cyklu „Lithuania”. Wydanie to posiada wiele niedociągnięć drukarskich – oczywiście ku satysfakcji filatelistów.

W 1963 r. w setną rocznicę Powstania Styczniowego Poczta Polska wydała kolejny znaczek. Widnieje na nim popiersie innego polskiego generała, Romualda Traugutta, dyktatora powstania.  Wydanie to również zostało obarczone błędem drukarskim w nazwisku „Traugutt”.

Dwadzieścia lat później dla upamiętnienia 120 rocznicy powstania wydano znaczek pocztowy przedstawiający obraz Artura Grottgera „Bitwa” z cyklu „Polonia”.

Przypominając o kolejnej rocznicy Powstania Styczniowego pragnę też zwrócić uwagę na ówczesny  pieniądz obiegowy funkcjonujący na ziemiach polskich w zaborze rosyjskim. Otóż system monetarny w czasach Królestwa Polskiego można podzielić na trzy etapy. Pierwszy to okres bicia monet z polskimi napisami oraz nominałem „grosze”. Kolejny to monety dwujęzyczne rosyjsko – polskie, gdzie nominał był podawany w „rublach i złotych” lub „kopiejkach i groszach”. Podczas Powstania Styczniowego władze powstańcze podjęły próbę emisji banknotów, która jednak nie wyszła poza fazę przygotowań. W ostatnim okresie trwającym aż do I wojny światowej Polacy nie mieli już własnej waluty, a w poszczególnych zaborach obowiązywały pieniądze państw zaborczych. Jedynym elementem identyfikującym monety rosyjskie z polskością był znak mennicy warszawskiej „MW”. Ostatecznie jednak i ten symbol poddano rusyfikacji i zastąpiono go literami „BM” – co w języku rosyjskim oznacza właśnie „MW”. W 1894 r. Bank Polski został postawiony w stan likwidacji i ostatecznie wcielony do Rosyjskiego Banku Państwa.

     W okresie poprzedzającym powstanie oraz kilka lat później na terenie Królestwa Polskiego w obiegu funkcjonowały tzw. „monety rosyjsko – warszawskie”, a wśród nich m.in.:
 

połuszka

     dienieżka

kopiejka

    



     kopiejka/polski grosz

     kopiejka/polski złoty

                        



   połtina/½  rubla
 

   rubel/polski złoty

  polski grosz

Dopiero ponad sto lat od wybuchu Powstania Styczniowego numizmatycy mieli okazję wzbogacić swoje zbiory o walory, których symbolika choćby pośrednio, ale nawiązała do tego wielkiego zrywu narodowego. Są to banknoty z tzw. serii „Wielcy Polacy”. W 1975 roku Narodowy Bank Polski rozpoczął wprowadzanie nowych wzorów banknotów od nominałów 50, 100, 500 i 1000 złotowych. Po wprowadzeniu stanu wojennego wprowadzono również banknoty 10 i 20 złotowe zastępujące bilon. Na banknotach tych umieszczono wizerunki dwóch polskich generałów, głównych uczestników powstania, o których wcześniej już wspomniałem przy prezentacji tematycznych znaczków pocztowych.

Wiemy, że Powstanie Styczniowe zakończyło się klęską, to jednak trud ten nie był daremny. Umiłowanie wolności, hołdowane w polskich sercach i umysłach, przekazywane z pokolenia na pokolenie, przyniosło Polakom niepodległość w następnym wieku.

Ryszard CIEŚLAK

« Powrót do listy