Związek Żołnierzy Wojska Polskiego
Zarząd Główny

Adres Zarządu Głównego:
ul. Miklaszewskiego 5, 02-776 Warszawa

e-mail: zzwp@op.pl

Organizacja pożytku publicznego   KRS 0000141267

Rachunek Bankowy Zarządu Głównego: 45 1240 6104 1111 0000 4784 5055

Kącik artystów i hobbystów

KAWALERIA POLSKA w klaserach hobbystów

 

 

Wydarzenia pod Komarowem  z 31 sierpnia 1920 roku, podczas wojny polsko – bolszewickiej, zapisały się podwójnie w kalendarzu żołnierza polskiego. W tamtych dniach wojska 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego od dłuższego czasu oblegały Zamość, broniony przez 31 Pułk Strzelców Kaniowskich. Na odsiecz załodze Zamościa przyszła 1 Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla. Zadecydowana szarża polskiej kawalerii rozgromiła przeważające siły sowietów. Chwała polskich kawalerzystów spod Komarowa przetrwała do czasów współczesnych i dla upamiętnienia ich zwycięstwa Minister Obrony Narodowej Rozkazem nr 38/2009 z dnia 09.10.2009 r. ustanowił dzień 31 sierpnia Świętem Kawalerii Polskiej.
    

Kawaleria, zwana często jazdą, to rodzaj wojsk  złożony z jeźdźców, którzy przemieszczają się oraz walczą na koniu. Na przestrzeni wieków, stosownie do warunków i potrzeb, zmieniały się stroje, uzbrojenie oraz nazewnictwo zbrojnych jeźdźców na koniach.
     Korzenie polskiej kawalerii wywodzą się z przybocznego oddziału jeźdźców będącego częścią drużyny książęcej Mieszka I. Później w okresie rządów pierwszych Piastów w skład drużyny książęcej wchodziła jazda lekka oraz jazda ciężka (tzw. pancerni). Arabski pisarz Al-Becri w XI wieku w swoim dziele „Księga podróży i krajów” zapisał, że władca Polan Mieszko I „...miał trzy tysiące takich wojowników, z których każdy za 10-ciu innych stanie”. Także, według relacji arabskiego kronikarza Ibrahima Ibn Jakuba, Mieszko I posiadał trzy tysiące pancernych. Jazda Mieszka była bardzo skuteczną formacją mającą na koncie wiele zwycięstw, z których najbardziej znana jest bitwa pod Cedynią, gdzie 24 czerwca 972 roku pancerni pokonali ciężką jazdę niemiecką.

Wizerunek piastowskiego woja z okresu X i XI w przedstawia znaczek z serii:  Jazda polska X - XX wieku, prezentująca obrazy Ludwika Maciąga. Znaczki wprowadzono do obiegu w 1972 roku.
 

 


 

Jeźdźców piastowskich widzimy również na monetach okolicznościowych wybitych przez Mennicę Państwową w 2006 r. Zapoczątkowały one serię numizmatyczną zatytułowaną: Historia Jazdy Polskiej.

 

2 złote w metalu Nordic Gold
 


              

 

10 złotych w srebrze

 

              
 

200 złotych w złocie

 

              
 

 

W późniejszym okresie Średniowiecza trzonem polskich sił zbrojnych stało się pospolite ruszenie rycerzy feudalnych, walczących w zbrojach płytowych na ogół jako ciężka kawaleria. Rycerze tworzyli jednostki organizacyjne, zwane kopiami łączonymi w chorągwie. Ich uzbrojenie stanowiły kopie, miecze, topory oraz tarcze. Właśnie takich jeźdźców z okresu XIII - XV wieku przedstawiają poniższe znaczki pocztowe.
 

 

 



 

Rycerzy ciężkozbrojnych spotykamy również na monetach okolicznościowych wybitych w 2007 roku,  będących kontynuacją serii Historia Jazdy Polskiej.

 

2 złote w metalu Nordic Gold
 

              

 

10 złotych w srebrze

 

              

 

200 złotych w złocie

 

              

 

Wojna trzynastoletnia ukazała małą przydatność pospolitego ruszenia rycerzy w starciu z formacjami żołnierzy zawodowych. Skłoniło to króla Kazimierza Jagiellończyka do werbowania żołnierzy najemnych. Pod koniec  XV wieku pojawiły się w Polsce nowe formacje kawaleryjskie, które miały zastąpić rycerstwo. Byłe to kompanie opancerzonych kopijników, oraz kompanie strzelców.

W XVI wieku w Polsce zaczęła rozwijać się husaria. Początkowo była to jazda lekka, ale z biegiem czasu stała się najcięższą kawalerią polską, natomiast jazdę lżejszą stanowili pancerni.  Reformy wojskowe dokonane przez króla Stefana Batorego podzieliły jazdę polską na jeźdźców autoramentu narodowego oraz cudzoziemskiego. Autorament narodowy stanowiła ciężkozbrojna husaria, średniozbrojni pancerni oraz oddziały lekkiej kawalerii. Elitę jazdy polskiej stanowiła jednak  husaria. Formacja ta była obecna na polach bitew od początków XVI do połowy XVIII wieku. Jej zadaniem było przełamywanie sił nieprzyjaciela poprzez zadawanie rozstrzygających uderzeń w postaci szarż. Zadaniem średniozbrojnych pancernych były ataki wspomagające Husarię, zaś lekka jazda otaczała wroga od tyłu. Natomiast autorament cudzoziemski reprezentowali arkebuzerzy, rajtarzy oraz dragoni, którzy zwykle stosowali taktykę kawalerii zachodniej polegającą na ostrzeliwaniu wroga z broni palnej.

Kawalerię polską z wieku XVII przedstawiają poniższe znaczki pocztowe, kolejno:
     - towarzysz pancerny - jeździec chorągwi husarskiej;
     - towarzysz husarski w półzbroi i towarzysz pocztowy z bandoletami kołowymi - ciężka jazda pancerna. Bandolet to rodzaj krótkiej strzelby używanej przez jazdę. Charakteryzowała się wysoką celnością i niewielkim odrzutem;

 

 



 

- pancerny w kolczudze i misiurce z czepcem kolczym. Misiurka to rodzaj hełmu pochodzenia wschodniego;
     - porucznik z nadziakiem (młotkiem), szablą i łukiem oraz pistoletami;

 

 


 

 

- dragoni: z muszkietem kołowym na berdyszu (broń drzewcowa zakończona ciężkim, szerokim toporem o zakrzywionym ostrzu, zdolna zmiażdżyć zbroję oraz dragon z pałaszem w zunifikowanym kolecie (kurtce będącej pierwowzorem munduru wojskowego w Polsce). Dragoni walczyli pieszo, a poruszali się wierzchem (konno). Używali broni palnej i białej. Od XVIII wieku regimenty dragonii coraz częściej walczyły konno.

 



 

Tematem trzech kolejnych numizmatów okolicznościowych wydanych w 2009 roku jest husaria z XVII wieku.

 

2 złote w metalu Nordic Gold
 

              
 

10 złotych w srebrze

 

              

 

200 złotych w złocie

 

              

 

Wśród swoich zbiorów filatelistycznych prezentujących dzieła polskich malarzy znalazłem  znaczek wydany w 1968 r.  Widzimy na nim obraz Piotra Małachowskiego Rycerz na gniadym koniu.

 



 

W 1775 roku uchwałą Sejmu rozwiązano husarię jako formację bojową, a istniejące oddziały zostały przekształcone w kawalerię narodową. Formacja ta zniknęła wraz z ostatnim rozbiorem I Rzeczypospolitej, lecz jej tradycja w formie umundurowania i organizacji przetrwała do czasów późniejszych. Formacje lekkiej jazdy oparły się dłużej próbie czasu. W XVIII wieku przekształciły się one  w nowoczesne formacje ułanów, które wsławiły się na polach wielu bitew.
     Kawalerię Księstwa Warszawskiego stanowili krakusi, ułani, lansjerzy, kirasjerzy, szaserzy oraz huzarzy. Wśród polskich znaczków znalazłem dwa przedstawiające kolejno: ułana Gwardii Narodowej z XVIII wieku oraz kawalerzystę Królestwa Polskiego z okresu Powstania Listopadowego.
 

 

 

W roku 2010 Mennica Państwowa, kontynuując serię Historia Jazdy Polskiej, wydała trzy kolejne monety prezentujące szwoleżera Gwardii Cesarza Napoleona I.

 

2 złote w metalu Nordic Gold
 

              

 

10 złotych w srebrze

 

              

 

200 złotych w złocie

 

              

 

Rozwój i organizację kawalerii polskiej w okresie międzywojennym można podzielić na trzy etapy. Pierwszym była organizacja i rozbudowa jednostek kawaleryjskich, która nastąpiła wraz z formowaniem się armii odrodzonej Polski w latach 1919-1920. Drugi okres przypadający na lata 30-te był okresem stabilizacji, w którym nastąpiła reorganizacja kawalerii oraz tworzenie jej zaplecza. W trzecim okresie przypadającym na koniec lat 30-tych obserwuje się stopniową redukcję jednostek jazdy związaną ze spadkiem znaczenia tego rodzaju wojsk na nowoczesnym polu bitwy. Niemniej w kampanii wrześniowej wzięło udział 11 brygad kawalerii i pomimo, że ich szarże wielokrotnie siały popłoch w szeregach nieprzyjaciela to jednak nie mogły stawić czoła siłom pancernym. Co więcej, stały się źródłem absurdalnego mitu, szerzonego przez wrogą  propagandę, o szarżach polskiej kawalerii na niemieckie czołgi. Faktem jest, że polska kawaleria wykonała kilka szarż w kampanii wrześniowej, ale nigdy nie na czołgi. Powstanie tego mitu można wytłumaczyć na kilka sposobów - polska kawaleria atakowała piechotę niemiecką i została zaskoczona przez czołgi lub też korespondent wojenny zastał na polu bitwy wraki czołgów i ciała koni, z czego wywnioskował, iż kawalerzyści atakowali czołgi.

Niestety, przeglądając swoje zbiory oraz sprawdzając katalogi, z przykrością zauważyłem, że reprezentantem kawalerii międzywojennej w filatelistyce jest jedynie szwoleżer z kampanii wrześniowej widniejący na znaczku pocztowym wprowadzonym do obiegu w 1972 roku.

 

 

Natomiast numizmatycy mają więcej szczęścia i w roku bieżącym mają okazję wzbogacić swoje zbiory o kolejne trzy monety wydane w ramach serii Historia Jazdy Polskiej. Przedstawiają one właśnie ułana II Rzeczypospolitej.

 

2 złote w metalu Nordic Gold

 

              

 

10 złotych w srebrze

 

              

 

200 złotych w złocie

 

              

 

W 1972 roku Poczta Polska również wprowadziła do obiegu znaczek nawiązujący do polskiej kawalerii w ostatnim roku II wojny światowej. Widoczny jest na nim obraz Ludwika Maciąga przedstawiający kawalerzystę z 1 Warszawskiej Brygady Kawalerii Ludowego Wojska Polskiego z 1945 roku.  

 



 

Ta wyjątkowa formacja LWP była jedynym związkiem taktycznym kawalerii polskiej sformowanym po kampanii wrześniowej. Brygadę tworzono od marca do maja 1944 r. w Trościańcu na południowy wschód od Sum (obecnie Ukraina). Rozkazem z 8 maja 1944 r. została włączona w skład Armii Polskiej w ZSRR, a od 6 sierpnia 1944 r. do końca wojny działała w składzie 1 Armii WP. Co ciekawe, żołnierze rekrutowali się przede wszystkim z kawalerzystów polskich – uczestników walk we wrześniu 1939 roku.
    Do walki Brygada weszła po raz pierwszy we wrześniu 1944 roku na przyczółku warecko-magnuszewskim. Następnie wkroczyła na warszawską Pragę, skąd podjęła nieudaną próbę sforsowania Wisły. Dokonała tego dopiero podczas radzieckiej ofensywy styczniowej i wkroczyła do Warszawy od strony Służewca. Kolejnym etapem działań bojowych Brygady było Pomorze. Dnia 1 marca Brygada przeprowadziła ostatnią w historii jazdy polskiej zwycięską szarżę kawaleryjską na pozycje niemieckie we wsi Borujsko, stanowiące część trzeciej linii umocnień Wału Pomorskiego. Brygada miała także honor dokonać uroczystych zaślubin Polski z morzem w Mrzeżynie. Szlak bojowy Brygady zakończył się w pierwszych dniach maja na Łabie.
    W dniu 15 maja 1945 r. rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego przeformowano 1 Samodzielną Warszawską Brygadę Kawalerii na 1 Warszawską Dywizję Kawalerii, istniejącą do 1947 roku. Następnie z jej oddziałów wydzielono 100 kawalerzystów tworząc reprezentacyjny szwadron ułanów, który włączono do batalionu wartowniczego stacjonującego w Warszawie. W połowie 1948 r. szwadron ten również został rozformowany.

Współczesne pole walki, ze zrozumiałych względów, nie przewiduje miejsca dla kawalerii jako siły bojowej. Istnieją jednak hobbyści! Wśród nich jest wielu pasjonatów, którzy przy każdej nadarzającej się okazji są gotowi przybliżać tradycje historycznych formacji na koniach obecnym pokoleniom. W 2011 roku taką okazją były uroczyste obchody ŚWIĘTA KAWALERII POLSKIEJ w dniach  3 - 4 września. Ich organizatorem było Dowództwo Garnizonu Warszawa wraz ze Stowarzyszeniem Pododdziałów Reprezentacyjnych WP, Stowarzyszeniem „Klub Jeździecki Legia – Kozielska”, Stowarzyszeniem „Szwadron Jazdy RP” oraz Federacją Kawalerii Ochotniczych. Miejscem uroczystości był hipodrom przy ulicy Kozielskiej 4A w Warszawie.


Ryszard CIEŚLAK

« Powrót do listy